Piece kaflowe pojawiły się już w XIV w., jednak dopiero w XIX w. produkcja kafli i pieców zaczęła odbywać się na szerszą skalę. Zwłaszcza na terenie Niemiec branża zdunów i producentów kafli rozwijała się prężnie, a produkty były wciąż udoskonalane. Oglądając piec kaflowy zazwyczaj trudno stwierdzić, z jakiej pochodzi wytwórni. Znawcy tematu rozpoznają piec na podstawie jego bryły, rodzaju kafli, barwy szkliw oraz analogii znanych z miejsc, gdzie piece nadal stoją na swoim miejscu. Czasem jednak i to nie daje nam pewnej informacji na temat fabryki, w której powstały.
Można ją uzyskać dopiero po zdemontowaniu pieca, a następnie oczyszczeniu kafli z gruzu i gliny, ponieważ to właśnie na ich odwrociach najczęściej były umieszczane znaki fabryczne. Znaki te przeważnie w postaci wycisków, zaczęły pojawiać się w XIX w. w momencie, gdy rewolucja przemysłowa zaczęła już ogarniać wszystkie branże i przyczyniła się do energicznego wzrostu niewielkich zakładów rzemieślniczych, ich ewolucji i w rezultacie do powstawania dużych fabryk. Zazwyczaj znak obejmował nazwisko fabrykanta lub nazwę miejscowości, a także numer serii lub wzoru. Odciskano je najczęściej na ściankach komór grzewczych lub tylnych powierzchniach kafli wypełniających, rzadziej na odwrotnych stronach kafl i fryzowych lub gzymsowych. Zaskakującym jest fakt, że znaki fabryczne nie występują na rzeźbionych kafl ach ze zwieńczeń, na koronie, czy też na kaflach centralnych (panneaux). Przypuszcza się, że ówczesne fabryki pieców wydawały katalogi swoich produktów, z których klient mógł wybrać odpowiednie elementy, zatem nie było potrzeby znakowania
wszystkich kafli.
| PEŁNA WERSJA ARTYKUŁU DO POBRANIA | ||
| mgr Joanna Fonferek | ||
|
|
||
| e-mail: j.fonferek@muzeum.elblag.pl |
| STRESZCZENIE |
| Znaki fabryczne na kaflach zaczęły pojawiać się w XIX w., kiedy powstawały fabryki kafl i piecowych. Zazwyczaj było na nich umieszczane nazwisko fabrykanta lub nazwa miejscowości, a także numer serii lub wzoru. Odciskano je najczęściej na ściankach komór grzewczych lub tylnych powierzchniach kafl i wypełniających, rzadziej na odwrotnych stronach kafli fryzowych lub gzymsowych. Przez kilkadziesiąt lat powojennej działalności Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu wzbogaciło się o liczne obiekty, m.in. kafl e piecowe. Część z nich pochodzi z badań archeologicznych, prowadzonych od lat 80. ubiegłego wieku, inne natomiast znajdują się w kolekcji ceramiki lub są wmontowane w piece, prezentowane na wystawach. Prace remontowe, konserwacja oraz przenoszenie pieców umożliwiły zidentyfikowanie nazw wytwórni, w których one powstały. Analizując kafle, znajdujące się w zbiorach Muzeum, udało się znaleźć kilka, które mają znaki wytwórni. Część z nich pochodzi z popularnych na tym terenie kaflarni i jest bardzo dobrze rozpoznawalna, jak np. znak fabryczny Fabryki Pieców Kaflowych Hermanna Monatha oraz Stegmann & Co Ofenfabrik w Elblągu, stempel Królewskiego Warsztatu Majoliki i Terakoty w Kadynach, z wytwórni Hermanna Schmidta w Velten koło Berlina, E. Schöffela w Berlinie, a także wytwórni pieców Teicherta w Miśni. |
| SUMMARY Manufactures’ stamps on tiles from Museum of Archaeology and History in Elbląg |
| Using trademarks on tiles began in 19th century when tiles factories were created. Usually the name of the manufacturer, the place, the number of a set or model were put on a tile. Stamps were often punched out on partitions of heating parts or back surfaces of filling tiles, more rarely on back parts of border and cornice tiles. Archaeological and Historical Museum in Elbląg has enriched itself with many objects (i.e. tiles) during several dozen years of its after war activity. The objects come from excavations, others are part of the ceramic collection or are installed in stoves, presented on exhibitions. Repair works, conservation and moving the stoves gave us many opportunities to identify names of tiles’ manufactures or factories. During the analysis of tiles in the museum’s collection, I was able to find that have got stamps of manufactures. Several of them come from very popular tiles’ factories and it is easy to identify them: stamps from H. Monath and Stegmann in Elbląg, Royal Workshop of Majolica and Terracotta in Kadyny, H. Schmidt in Velten (Berlin), E. Schöffel in Berlin and Teichert in Meissen. |
| Zapraszamy do składania zamówień na prenumeratę i numery archiwalne |
Magister archeologii, absolwentka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, kustosz ds. ceramiki w Muzeum Archeologiczno-
Newsletter