Jednym z podstawowych atrybutów pozwalających odróżnić kopalinę spośród innych skał górotworu jest jej przydatność gospodarcza. Decydują o tym fizykochemiczne właściwości surowcowe określające możliwość jej wykorzystania w stanie nieprzetworzonym lub po odpowiedniej przeróbce technologicznej. Są one ustalane podczas geologicznych prac poszukiwawczych i rozpoznawczych, a stosowany zakres i metodyka badań zależy bezpośrednio od rodzaju kopaliny i przewidywanego kierunku jej wykorzystania.
Ustawa Prawo Geologiczne i Górnicze [PGG] (Dz.U. 2011.163.981) w art. 89.2.1 określa, że dokumentacja geologiczna powinna zawierać, obok danych dotyczących kopaliny głównej, również informacje dotyczące kopalin towarzyszących. Praktyka pokazuje, że ponieważ metodyka poszukiwania i rozpoznawania złóż jest dostosowana do właściwości kopaliny głównej, w przypadku odmiennych właściwości kopalin towarzyszących mogą one podczas prac i badań rozpoznawczych zostać zbadane powierzchownie lub w ogóle nie zostać wykryte. Taka często występuje w złożach węgla brunatnego.
Duży problem z wykonaniem tych badań występuje na etapie dokumentowania złoża. Typowa siatka otworów wiertniczych (np. 100×200 m) najczęściej w zupełności wystarcza na udokumentowanie pokładów węgla brunatnego, jednak jest niewystarczająca, by dokładnie rozpoznać kopaliny ilaste pod kątem jakościowym. Jest to związane z dużą zwykle zmiennością kopalin ilastych na niewielkim obszarze oraz zaburzeniami tektonicznymi i glacitektonicznymi występującymi powszechnie w skałach ilastych, łatwo podatnych na naprężenia występujące w skorupie ziemskiej.
| dr Arkadiusz Gąsiński: | dr hab. Ryszard Sałaciński | |
 Adiunkt w Zakładzie Geologii Złożowej i Gospodarczej (Instytut Geochemii, Mineralogii i Petrologii, Wydział Geologii UW), opiekun Pracowni Technologii Surowców Ilastych. |
 Wieloletni pracownik Zakładu Geologii Złożowej i Gospodarczej zajmujący się problematyką genetyczną złóż kruszcowych, racjonalną gospodarką surowcami skalnymi oraz technologią przeróbki kopalin towarzyszących, a także unormowaniami formalno-prawnymi dotyczącymi zagospodarowania złóż kopalin. |
|
| agasin@uw.edu.pl | ryszard.salacinski@uw.edu.pl | |
| Marta Michalska: | ||
 Magistrantka specjalności geologia złożowa i gospodarcza. Zrealizowała badania dotyczące właściwości i przydatności gospodarczej skał ilastych towarzyszących złożu węgla brunatnego w rejonie Adamowa. |
||
| marta.magda.michalska@gmail.com | ||
| STRESZCZENIE: |
| Kopaliny ilaste towarzyszące złożom węgla brunatnego w środkowej Polsce przebadano pod kątem przydatności jako surowiec ceramiki budowlanej. Stwierdzono, że decydujący wpływ na właściwości technologiczne skał ilastych ma ich skład mineralny. Kopaliny zawierające odpowiednie proporcje kaolinitu, smektytów i kwarcu charakteryzują się najlepszymi właściwościami ceramicznymi. Takie skały występują głównie w kopalni „Adamów”. Z drugiej strony większość badanych kopalin pochodzących z odkrywki „Szczerców” wykazała zbyt wysoką skurczliwość suszenia i plastyczność. Te właściwości mogą być łatwo skorelowane z bardzo wysoką zawartością smektytów. Nieliczne spośród tych kopalin posiadają korzystne właściwości ceramiczne, ale nawet wtedy zawierają zbyt dużo margla ziarnistego, by móc stosować te kopaliny do produkcji ceramiki budowlanej. |
| SUMMARY Clays from selected lignite deposits in Poland as a potential Raw material for ceramic industry |
| Accompanying clay raw materials from lignite mines located in Central Poland were tested as raw materials for building ceramics industry. It was concluded that mineral composition has a decisive impact on technological properties of clay rocks. Rocks containing mixture of kaolinite, smectites and quartz have the best properties for ceramic uses. Clayey rocks overlie “Adamów” lignite deposit. On the other hand, most of clayey rocks from “Szczerców” deposit showed too high shrinkage and plasticity. This property can be easily correlated with very high content of smectites. Only few samples from “Szczerców” deposit have good ceramic properties, but unfortunately contain too many larger grains of carbonates, which makes them impossible to use in building ceramics industry. |
| Pełna treść artykułu jest dostępna w papierowym wydaniu pisma 4/2013. Zapraszamy do składania zamówień na prenumeratę i numery archiwalne. |
Newsletter