Artykuły

XVIII i XIX wiek był dla bolesławieckich garncarzy okresem rozwoju i prosperity. Rosło zapotrzebowanie na kamionkowe wyroby, poszerzano rynki zbytu, a asortyment naczyń był coraz bogatszy. Powodzeniem cieszyły się nie tylko naczynia bogato zdobione dekoracją nakładkową, lecz również proste i użyteczne naczynia kuchenne, pokryte brązowym szkliwem, znane powszechnie od XIX wieku jako buncloki.

Po zajęciu Śląska przez Prusy w XVIII wieku rząd wprowadzał – bądź próbował wprowadzić – zmiany. Pierwsza z nich dotyczyła zwiększenia liczby funkcjonujących w mieście warsztatów, zwłaszcza że w 2. połowie XVIII wieku napływali do miasta garncarze z Bawarii, Frankonii, Saksonii i Łużyc. Tradycyjna od średniowiecza liczba pięciu garncarni została w końcu przekroczona w latach 90. XVIII wieku, a w kolejnych dziesięcioleciach coraz liczniej powstawały nowe warsztaty. W 1806 roku w mieście działało już 10 mistrzów, w 1870 roku funkcjonowało 17 garncarni, a w 1893 roku liczba ta wzrosła do 32 zakładów, w których zatrudniano łącznie 362 osoby. Mimo rosnącej liczby warsztatów nadal były to niewielkie firmy, w których pracowało od kilku do kilkunastu osób.

Rząd pruski inicjował też próby podniesienia jakości bolesławieckich wyrobów. Ta zmiana obejmowała wiele działań, które w przeważającej większości nie zostały zwieńczone sukcesem. Do tych nieudanych przedsięwzięć należy zaliczyć badania nad  produkcją porcelany w Bolesławcu przez F.W. Kelliego z Manufaktury Porcelany w Miśni (1763 rok), eksperymenty ze szkliwem solnym mistrza J.G. Joppego (1774 rok), starania o uruchomienie produkcji fajek (1786 rok) czy próbę założenia w Bolesławcu fabryki fajansu (1796 rok)3.

Bolesławieccy garncarze, sceptyczni wobec działań rządu, trzymali się zarówno dotychczasowych metod wytwarzania naczyń, jak i tradycyjnych form i dekoracji. Pośród bogatego asortymentu wyrobów w XVIII wieku rosnącą popularnością cieszyły się dzbanki do kawy wprowadzone do produkcji bolesławieckiej już w 1698 roku4. Wytwarzano też dzbanki do herbaty, pojemniki na masło i tabakę, dzbany, kufle, butle, garnki, wazy, kałamarze i kropielniczki, miski, nocniki, retorty i inne przyrządy na potrzeby laborantów5. Przeważającą część produkcji stanowiły gładkie brązowe naczynia codziennego użytku przeznaczone dla niezamożnej klienteli. Dla bogatszych odbiorców garncarze wytwarzali naczynia zdobione żeberkowaniem i plastycznymi nakładkami, znane już w XVII wieku. 

Cały artykuł dostępny jest w nr 2/2025 "Szkła i ceramiki".  Zamów już teraz 

Na zdjęciu: Dzbanki do kawy z motywami heraldycznymi, religijnymi, okolicznościowymi i roślinnymi, kamionka, dekoracja nakładkowa, szkliwo ziemne, 2. poł. XVIII w., zbiory Muzeum Ceramiki w Bolesławcu. Fot.: Janusz Moniatowicz