Artykuły

Wiek XVIII to początek historii europejskiej porcelany, do której powstania przyczyniły się trzy osoby: znany uczony Ehrenfried Walter von Tschirnhaus, alchemik Johann Friedrich Böttger i król polski i elektor saski August II Mocny. 23 stycznia 1710 roku został wydany królewski patent na założenie wytwórni porcelany w Dreźnie, przeniesionej już w czerwcu tego samego roku do Miśni. Technologia produkcji była ściśle strzeżona, ale tylko kwestią czasu było, kiedy wydostanie się poza miśnieńskie mury.

Zaledwie 10 lat później, w 1720 roku, za sprawą Sammuela Stölzera, pomocnika Böttgera, który potajemnie opuścił Miśnię i wyjawił tajniki przygotowania porcelanowej masy, skuszony obietnicą bezpłatnego mieszkania, ekwipażu i 1000 talarów pensji, rozpoczęła działalność wytwórnia porcelany w Wiedniu. Schemat powstawania kolejnych manufaktur był bardzo podobny. Pracownicy porcelaniarni, zachęceni dobrymi zarobkami, zdradzali tajemnicę produkcji książętom, majętnym kupcom, którzy otwierali nowe wytwórnie. Tak powstały manufaktury w Höchst, Fürstenbergu, Berlinie, Baden, Ludwihsburgu, Fuldzie, Thüringen, Rudolstadt i Walterdorf. 

W większości tych fabryk produkcja porcelany nie przyniosła oczekiwanych zysków i zostały one zamknięte. Ale manufaktury w Miśni i w Berlinie przetrwały gorsze czasy, zawirowania historyczne, konflikty zbrojne i do dziś wytwarzają najwyższej jakości produkty z porcelany.

Historia berlińskiej manufaktury zaczyna się w 1750 roku, kiedy do Berlina przybywa kupiec Wilhelm Caspar Wegely i rok później otwiera fabrykę porcelany. Arkana produkcji sprzedaje mu pracownik wspomnianej wcześniej manufaktury w Höchst. Już w roku 1757 rezygnuje jednak z wytwarzania porcelany i otwiera bardziej rentowną fabrykę produkcji wełnianych tkanin. W 1761 roku produkcję porcelany w Berlinie wznawia kupiec Johann Ernst Gotzkowsky, z pomocą Ernsta Reicharda, mistrza modelarskiego Wegely’ego. W 1763 roku Gotzkowsky sprzedaje zadłużoną fabrykę królowi Prus Fryderykowi II Wielkiemu, która przybiera nazwę Królewskiej Manufaktury Porcelany (niem. Königliche Porzellanmanufaktur). Fryderyk II osobiście zarządzał wytwórnią, a rezultatem zajęcia przez niego w czasie wojny siedmioletniej Miśni i przejęcia tamtejszej manufaktury porcelany było pozyskanie do Berlina cennych miśnieńskich pracowników, Friedricha Eliasa Meyera, ucznia Kändlera, który został mistrzem modelarskim manufaktury berlińskiej, oraz trzech malarzy: Karla Wilhelma Böhme, Johanna Balthasara Borrmanna oraz Jakoba Christiana Klipfela. Wpływa to znacznie na jakość produkowanych wyrobów, które pozostają pod wyraźnym miśnieńskim wpływem.

Cały artykuł dostępny jest w nr 3/2025 "Szkła i ceramiki".  Zamów już teraz 

Zdjęcie: Widok talerze z ręcznie wykonaną podszkliwnaą dekoracją kwiatową. Autor: Barbara Szafirowska-Pape